Miniony sezon wegetacyjny (2015) upłynął pod znakiem „nowego” gatunku szkodnika, którego liczne pojawienia się na plantacjach warzyw kapustnych zaskoczyły producentów. Mowa tu o mączliku warzywnym (Aleyrodes proletella). Najczęściej można było zaobserwować mączlika warzywnego na kapuście brukselskiej (czytaj również), włoskiej, brokułach, kalafiorach i jarmużu, ale zasiedlał też uprawy kapusty głowiastej, warzyw liściowych oraz gorczycy.

 Opis i rozwój szkodnika

Mączlik warzywny jest gatunkiem dość łatwym do rozpoznania. Osobniki dorosłe osiągają od 1,5 do 2 mm długości. Zaraz po wylęgnięciu pokrywają się woskowym nalotem, który nadaje im białą barwę. Najważniejszą cechą diagnostyczną, która pozwala odróżnić ten gatunek od pozostałych, jest obecność dwóch ciemnych plamek po środku i na końcu każdego skrzydła. Drugą zasadniczą cechą, pozwalającą na odróżnienie mączlika warzywnego jest sposób składania jaj. Samice składają jasne, owalne jaja na dolnej stronie liści w okręgach lub w półokręgach. Te dwie charakterystyczne cechy pozwalają odróżnić ten gatunek od np. mączlika szklarniowego, którego na początku sezonu błędnie uważano za sprawcę uszkodzeń warzyw kapustnych. Poza tym, w odróżnieniu od mączlika szklarniowego, mączlik warzywny w pozycji spoczynkowej bardziej płasko i nieco szerzej układa skrzydła, kształtem przypominając deltę.

mączlik warzywny ze złożami jaj
Mączlik warzywny i złożone jaja (fot. R. Wrzodak)
mączlik szklarniowy
Mączlik szklarniowy (fot. R. Wrzodak)

 

 

Mączlik warzywny jest gatunkiem zimującym w naszych warunkach klimatycznych, zidentyfikowanym i opisywanym już od kilkudziesięciu lat na terenie kraju. Do tej pory najczęściej zasiedlał różne gatunki chwastów, głównie glistnik jaskółcze ziele, ale również rośliny z rodziny wilczomleczowatych i astrowatych (np.: mniszek lekarski, cykoria podróżnik, mlecz polny). Na świecie występowanie mączlika warzywnego stwierdzono prawie w całej Europie, na Zakaukaziu, w Azji Środkowej i Mongolii, na Syberii i Dalekim Wschodzie, w północnej i wschodniej Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Ameryce Południowej.

W chłodnym klimacie mączlik rozwija 2 do 3 pokoleń, w gorącym do 6. W warunkach krajowych, w zależności od przebiegu pogody w sezonie wegetacyjnym, może rozwinąć 3 do 5 pokoleń. Zimują osobniki dorosłe na chwastach, głównie na glistniku, ale mogą również zimować na resztkach warzyw kapustnych, na których żerowały.

 

Mączlik warzywny -szkodnik warzyw kapustnych

Wiosną pierwsze pokolenie mączlika rozwija się na roślinach w miejscu jego zimowania. Następnie dorosłe osobniki przelatują na uprawy warzyw kapustnych. Tutaj rozwijają się kolejne pokolenia. Mączliki, w tym również mączlik warzywny, to gatunki ciepłolubne. Optymalna temperatura dla rozwoju larw wynosi około 300C. W takich warunkach rozwój jednego pokolenia zajmuje około trzech tygodni. W temperaturze o połowę niższej wydłuża się prawie do siedmiu tygodni. Do masowego pojawienia się mączlika warzywnego w mijającym sezonie niewątpliwie przyczynił się nietypowy układ pogody, z bardzo ciepłą i łagodną zimą 2014 – 2015 oraz upalną i bezdeszczową pogodą podczas wegetacji roślin w okresie letnim. Przy tak długo utrzymujących się wysokich temperaturach rozwój kolejnych pokoleń następował bardzo szybko wynikiem czego były masowe pojawy szkodników na uprawach.

Rożne stadia rozwojowe mączlika na liściu kapusty brukselskiej
Rożne stadia rozwojowe mączlika na liściu kapusty brukselskiej

Larwy i osobniki dorosłe mączlika odżywiają się bezpośrednio sokiem pobieranym z tkanek przewodzących liści. W wyniku żerowania następuje ogłodzenie rośliny, hamowanie fotosyntezy, obniżanie intensywności asymilacji dwutlenku węgla i zmniejszanie intensywności oddychania. To z kolei prowadzi do spadku wielkości plonu. Dodatkowo, w trakcie odżywiania się, mączliki wydalają duże ilości lepkiej substancji zwanej rosą miodową, która osadza się na powierzchni liści i owoców. Na rosie miodowej rozwijają się następnie grzyby sadzakowe, pokrywając powierzchnię rośliny czarnym nalotem, co znacznie obniżenia wartość handlową plonu.

Główki kapusty brukselskiej zniszczone mączliki, pokryte grzybami sadzakowymi
Główki kapusty brukselskiej zniszczone mączliki, pokryte grzybami sadzakowymi

 

Możliwości zwalczania mączlika warzywnego

W chwili obecnej nie ma opracowanej metody zwalczania tego szkodnika, ani zarejestrowanych do tego celu środków chemicznych. Mączlik warzywny od lat jest problemem w uprawach warzyw kapustnych w krajach Europy Zachodniej, gdzie opracowano metody jego zwalczania. Wykorzystuje się do tego środki zawierające spirotetramat i tiachlopryd. W Polsce środkami zawierającymi te substancje i zarejestrowanymi do ochrony warzyw kapustnych są m.in. Proteus 110 OD i Movento 100 SC. Rzeczą najważniejszą jest teraz jak najszybsze rozszerzenie zakresu stosowania tych środków i wpisanie do etykiet możliwości użycia ich do zwalczania mączlika. Obecnie duże znaczenie w ograniczeniu jego liczebności mają zabiegi agrotechniczne. Bardzo ważne jest zniszczenie lub dokładne sprzątnięcie resztek roślinnych po zbiorach. Niedopuszczalne jest zwożenie ich na pryzmy i kompostowanie, gdyż miejsca te mogą być źródłem namnożenia się i nalotu szkodnika w przyszłym sezonie. Prowadząc lustrację pól trzeba koniecznie obejrzeć otaczające pola nieużytki, miedze, rowy itp. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zniszczenie w otoczeniu pól roślin żywicielskich mączlika, a głównie glistnika jaskółcze ziele. Jeśli jest to niemożliwe, warto na początku przyszłego sezonu wykonać zabiegi chemiczne również na tych nieużytkach. Pozwoli to na znaczne ograniczenie możliwości namnożenia się i nalotu następnego pokolenia na plantacje warzyw. Oczywiście największym sprzymierzeńcem w ograniczeniu liczebności tego szkodnika będzie sama przyroda i zima z przebiegiem niskich temperatur.