Marchew jest dwuletnią rośliną warzywną, należącą do rodziny selerowatych, której korzenie spichrzowe wykorzystywane są do bezpośredniego spożycia, przetwórstwa, suszarnictwa, zamrażalnictwa i przechowywania. Uprawiana jest w Polsce na powierzchni ok. 30 tys. hektarów i zaliczana do najważniejszych gatunków warzyw. Ze względu na wielkość areału i wielowiekową tradycję uprawy atakowana jest przez wiele gatunków szkodników.
Pomimo dobrze poznanej biologii rozwoju i opracowaniu różnych metod zwalczania, od wielu lat najważniejszym szkodnikiem w uprawach marchwi jest połyśnica marchwianka (Psila rosae). Przy zaniechaniu ochrony może uszkodzić do 80% korzeni marchwi. Jej larw mogą również uszkadzać pietruszkę, pasternak, seler, kminek i koper oraz dziko rosnące rośliny z rodziny selerowatych.
Rozpoznanie przeciwnika
Dorosłe połyśnice są dosyć łatwe do identyfikacji, ponieważ różnią się od innych gatunków muchówek. Połyśnica ma jedną parę skrzydeł, ciało wysmukłe (długości do 5 mm), błyszczące, czarne, ze stożkowatym, ostro zakończonym odwłokiem. Głowa, bardzo krótkie, 3-członowe czułki i odnóża połyśnicy są koloru żółtopomarańczowego. Larwy są walcowate, jasnożółte, długości do 7 mm. Jajo jest mlecznobiałe, długości do 0,6 mm. Bobówka, długości około 5 mm jest żółtobrązowa.
Połyśnica marchwianka rozwija w ciągu sezonu dwa pokolenia. Zimują poczwarki w bobówkach w glebie, czasami larwy w korzeniach marchwi w przechowalniach lub w resztkach pozostawionych na polu. Pierwsze pokolenie pojawia się na początku maja. Samice po uzupełnieniu pokarmu składają jaja do gleby w pobliżu rośliny żywicielskiej. Między 8 a 14 dniem od złożenia jaj wylęgają się larwy i zaraz wgryzają się do korzenia, gdzie żerują przez około 3-4 tygodnie. Larwy pierwszej generacji są szczególnie niebezpieczne dla roślin będących w fazie 2–4 liści. Jedna larwa może wówczas całkowicie zniszczyć do 10 młodych roślin. Larwy drugiej generacji pojawiają się od końca lipca i żerują w korzeniach spichrzowych aż do zbiorów – drążą korytarze, które wypełnione są odchodami. Uszkodzone starsze korzenie nie zamierają, nie nadają się jednak do przechowywania, z uwagi na ich szybkie gnicie spowodowane wtórnym porażeniem przez patogeny grzybowe i bakteryjne.
Zapobieganie
Prowadząc integrowaną ochronę plantacji należy wykorzystać wszystkie dostępne metody prowadzące do ograniczenia liczebności połyśnicy. Podstawowe znaczenie mają tu lokalizacja przyszłej uprawy i właściwy płodozmian. Ponieważ połyśnica zimuje w glebie, nie należy zakładać uprawy marchwi po innych warzywach korzeniowych, na których mogła się rozwijać. Przerwa w uprawie po sobie warzyw korzeniowych powinna wynosić minimum 4 lata. Ograniczeniu liczebności zimujących stadiów połyśnicy sprzyjają wszystkie uprawki glebowe wykonywane po zbiorze marchwi i przed nadejściem zimy. Ważne jest dokładne sprzątnięcie resztek marchwi po zbiorach oraz wykonanie głębokiej orki zimowej. Wyrzucone na powierzchnię bobówki połyśnicy giną od niskiej temperatury lub są zjadane przez ptaki. Wybierając miejsce pod przyszłą uprawę należy unikać bezpośredniego sąsiedztwa ubiegłorocznych upraw marchwi, pietruszki, selera lub pasternaku. Atakiem połyśnicy bardziej zagrożone są plantacje usytuowane w pobliżu zarośli, drzew czy zachwaszczonych nieużytków, ponieważ zapłodnione samice po oblocie pola i złożeniu jaj na marchwi, powracają w ciągu dnia w zarośla, gdzie odpoczywają. Największą liczbę jaj samice składają na roślinach rosnących w pasie 30 m w głąb wielohektarowej plantacji. Rośliny rosnące w dalszej odległości od brzegu są znacznie mniej uszkadzane, ponieważ tylko około 10% muchówek pokonuje większy dystans składając jaja w głębi pola. W rejonach, gdzie w poprzednim sezonie notowano duże nasilenie szkodnika, należy unikać zbyt gęstego siewu nasion (wąskich międzyrzędzi i zagęszczenia roślin w rzędach) tak, aby rośliny były jak najmniej zacienione. Również uprawa marchwi na wysokich redlinach sprzyja porażeniu roślin w głębi plantacji. Rosnące na redlinach rośliny, zasłaniając międzyrzędzia, tworzą ocienione tunele, którymi muchówki dolatują dalej w głąb uprawy. Wielkość porażenia można również ograniczać poprzez bardzo wczesny siew nasion (w marcu) lub jego opóźnienie (do czerwca). Następuje wtedy rozminięcie fazy wzrostu roślin, kiedy są najbardziej wrażliwe na porażenie przez szkodnika z momentem pojawienia się go na uprawie.
Zwalczanie
Z powodu braku zapraw nasiennych jedyną dostępną obecnie formą chemicznej ochrony upraw jest opryskiwanie roślin. Największym problemem jest ustalenie odpowiedniego momentu na wykonanie skutecznego zabiegu. Nalot muchówek zależy od warunków lokalnych — przebiegu pogody, ukształtowania terenu i obecności skupisk drzew lub krzewów w sąsiedztwie plantacji. Powyższe czynniki powodują, że termin pojawienia się muchówek na uprawach leżących w odległości 1–2 km od siebie może różnić się o 7–10 dni. Natomiast różnice pomiędzy kolejnymi latami mogą dochodzić nawet do 3 – 4 tygodni. Dlatego zabiegi opryskiwania należy wykonywać wyłącznie w oparciu o sygnalizację pojawienia się szkodnika na uprawie. Do stwierdzenia obecności połyśnicy służą żółte tablice lepowe. Zakłada się je na skraju upraw, po jednej tablicy w połowie każdego boku pola, najlepiej od strony zakrzewień i nieużytków. Tablice skutecznie wyłapują owady przez cztery, pięć dni. Po tym czasie należy je wymienić — klej częściowo wysycha, przez co nie wszystkie owady się przyklejają, a nagromadzenie złapanych owadów i zanieczyszczeń utrudnia identyfikację szkodnika. Do monitorowania nalotu I pokolenia tablice na polu ustawia się od pierwszej dekadzie maja (przy wcześniejszej wiośnie — od początku tego miesiąca) do początku czerwca. Latem żółte tablice są potrzebne od połowy lipca do połowy sierpnia. Progiem zagrożenia jest odłowienie na tablicach ustawionych na plantacji średnio powyżej 1muchówki dziennie przez 3 kolejne dni. Próg zagrożenia określa się obliczając średnią dla co najmniej trzech – czterech tablic. Zabiegi opryskiwania należy wykonać po około 3 – 5 dniach po przekroczeniu progu i w zależności od długości trwania lotu muchówki, powtórzyć po kolejnych 7 – 10 dniach. Obecnie do zwalczania połyśnicy marchwianki zarejestrowany jest tylko Proteus 110 OD. Zmiany na liście aktualnie zarejestrowanych środków ochrony roślin można sprawdzać na bieżąco na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (http://www.minrol.gov.pl/pol).
 Wylot muchówek połyśnicy marchwianki i składanie jaj zwykle powiązany jest z początkiem kwitnienia akcji. W centralnej Polsce pierwsze osobniki odławiano w tym roku na żółtych tablicach lepowych w pierwszych dniach czerwca, co wskazuje na konieczność wykonania pierwszych zabiegów zwalczających tego szkodnika. |
