Pomimo rozwoju i wdrożenia do praktyki ogrodniczej nowych technologii pozbiorczego traktowania, straty w przechowalnictwie są nadal wysokie i mogą sięgać nawet 40%. Starty te są powodowane przez szereg czynników środowiskowych oraz biologicznych, do których zalicza się obecność chorobotwórczych patogenów i saprobiontów, które mogą dokonywać infekcji warzyw (szczególnie uszkodzonych) i prowadzić do rozwoju chorób przechowalniczych.
Inokulum patogenów odpowiedzialnych za te choroby może pochodzić z zainfekowanych surowców oraz resztek gleby i części nadziemnych roślin wprowadzonych z pola, a dodatkowym źródłem skażenia może być powietrze atmosferyczne w obiektach przechowalniczych.
Sprawcy chorób przechowalniczych
Pojawienie się objawów chorobowych na pozornie zdrowych warzywach po kilku miesiącach ich składowania jest powszechnym problemem. Czas trwania inkubacji patogena w okresie wegetacji roślin może wynosić kilka dni, natomiast w przechowalni, w warunkach niskiej temperatury, nawet kilka miesięcy. W takich warunkach zazwyczaj dochodzi do wtórnych infekcji. Uszkodzeniom ulegają sąsiadujące warzywa, czego efektem jest powstawanie gniazd chorobowych, które stopniowo powiększają się i niekontrolowane mogą z czasem doprowadzić do znacznych strat.
Wśród patogenów obniżających jakość zebranych warzyw korzeniowych, w szczególności marchwi, pietruszki i buraka ćwikłowego należy wymienić: Botrytis cinerea (szara pleśń), Sclerotinia sclerotiorum (zgnilizna twardzikowa), Alternaria dauci (alternarioza naci marchwi), A. radicina (czarna zgnilizna korzeni), Berkeleyomyces basicola (dawniej Thielaviopsis basicola) (czarna zgnilizna korzeni marchwi), Fusarium oxysporum, F. solani (fuzariozy), Rhizoctonia carotae, Rh. solani (rizoktoniozy), Rhizopus arrhizus (zgnilizna korzeni). Oprócz chorobotwórczych grzybów, groźne są także różne gatunki bakterii z rodzajów Pectobacterium, Pseudomonas i Xanthomonas wywołujące mokre zgnilizny.
Szara pleśni i zgnilizna twardzikowa
Do jednych z najgroźniejszych patogenów infekujących rośliny w trakcie uprawy i po zbiorze należą Botrytis cinerea oraz Sclerotinia sclerotiorum, sprawcy szarej pleśni i zgnilizny twardzikowej. Są to polifagi o szerokim zakresie żywicieli, wyrządzające znaczne starty gospodarcze na całym świecie. Cechą odróżniającą S. sclerotiorum od innych patogenów roślin jest tworzenie sklerocji (czarne struktury przetrwalnikowe o śr. 2-5 mm i dł. do 25 mm), które umożliwiają długotrwałe przetrwanie grzyba przy braku żywiciela. Chociaż patogen infekuje rośliny od wczesnych faz wzrostu na polu, to jego intensywny rozwój następuje po zbiorach podczas długotrwałego przechowywania, kiedy to choroba przyjmuje charakter gniazdowy, bardzo szybko przenosząc się na sąsiadujące korzenie. Porażona tkanka korzeni staje się miękka i stopniowo pojawia się na niej biała, watowata grzybnia wraz ze sklerocjami (fot. 1). S. sclerotiorum najszybciej rozwija się w temp. ok. 20°C, ale jest zdolny do powolnego rozwoju także w warunkach przechowalni w temp. 0°C.
Botrytis cinerea może powodować duże straty gospodarcze podczas przechowywania, które według szacunków mogą przekraczać 10 miliardów dolarów rocznie na całym świecie. Patogen pierwotnie infekuje rośliny na polu, natomiast do infekcji wtórnych może dochodzić poprzez uwalnianie inokulum patogena obecnego na powierzchniach opakowań, maszyn, z resztek gleby, a także z powietrza atmosferycznego. Patogen może infekować roślinę przez rany, kutykulę i epidermę, jako nekrotrof zabija zainfekowaną tkankę, a następnie ją kolonizuje. Na zgniłych tkankach pojawia się puszysta, gęsta grzybnia i silnie pyląca warstwa zarodników konidialnych. Zakres temperatury, w której może dojść do zakażenia szarą pleśnią jest szeroki (od 6 do 28°C), ale rozwój patogena może przebiegać nawet w temp. 0°C.
Uwaga na grzyby z rodzaju Alternaria
Marchew, pietruszka oraz seler są często porażane przez grzyby Alternaria(A. dauci, A. radicina), które mogą przetrwać okres od zbioru do następnego sezonu wegetacyjnego w obumarłych, porażonych fragmentach roślin pozostających na polu, w nasionach, a także w przechowywanych korzeniach. Grzyby mogą wywoływać zgorzel siewek, a w późniejszym okresie wegetacji porażać liście i korzenie. Dopiero w okresie przechowywania uwidaczniają się objawy chorobowe na korzeniach spichrzowych w postaci brunatnoczarnych, lekko wklęsłych plam. Osłabione, starzejące się lub zranione tkanki wykazują większą podatność na infekcję przez grzyby z rodzaju Alternaria.
Niebezpieczne Fusarium
Grzyby rodzaju Fusarium, obok Alternaria należą do patogenów najczęściej izolowanych z porażonych korzeni marchwi, pietruszki, buraka po okresie przechowywania i są uznawane za mikroorganizmy uczestniczące w procesach gnilnych korzeni. Gatunkami dominującymi są przede wszystkim F. oxysporum i F. solani. Zwłaszcza w okresie zbiorów u nasady korzeni bocznych, a także w miejscach drobnych uszkodzeń mechanicznych skórki widoczne są niewielkich rozmiarów, okrągłe plamy gnilne. Podczas przechowywania plamy szybko się powiększają i porażona tkanka gnije. Na zainfekowanych przez patogena korzeniach widoczne są czarne nekrozy oraz zbrunatniałe wiązki przewodzące na przekroju.
Czarna zgnilizna korzeni
Wywoływana jest przez Berkeleyomyces basicola (dawniej Thielaviopsis basicola) i stanowi przede wszystkim problem w przechowalnictwie marchwi (fot. 2). W okresie uprawy, symptomy choroby są niezauważalne. Początkowo na korzeniach marchwi widoczne są płaskie, jasnoszare przebarwienia pokryte delikatną grzybnią. Po kilku dniach plamy powiększają się i stają się czarne, pylące. Proces chorobowy przebiega w szybkim tempie jeżeli korzenie składuje się w warunkach zbyt wysokiej temperatury i wilgotności, po umyciu i zapakowaniu (zwłaszcza w szczelne opakowania). Głównym źródłem patogena jest gleba, jego zarodniki są łatwo przenoszone wraz z wodą i mogą przetrwać nawet kilka miesięcy na resztkach roślin. Najczęściej do infekcji dochodzi podczas uszkodzenia tkanek przez szkodniki, np. nicienie lub mechanicznie w trakcie zbioru warzyw.
Również groźne
Wśród innych drobnoustrojów mogących powodować straty w trakcie przechowywania warzyw wymienia się także grzyby z rodzajów: Penicillium, Aspergillus, Pythium, Rhizoctonia, Rhizopus oraz Mucor. Choroby wywoływane przez te patogeny są przede wszystkim chorobami występującymi na polach, ale rozwój objawów często przyspiesza po zbiorach.
Penicillium – jedne z częściej identyfikowanych
Do jednych z najczęściej identyfikowanych w powietrzu gatunków należą grzyby z rodzaju Penicillium, któreodgrywają szczególną rolę w wywoływaniu zgnilizn i zaliczane są do grzybów „przechowalniczych”. Należą m.in. do kluczowych sprawców wywołujących rozkład owoców po zbiorze, a objawy niebieskiej pleśni wywoływane są przede wszystkim przez P. expansum. Patogen jest w stanie rozwijać się nawet w temperaturze –3°C, co oznacza, że może przetrwać i sporulować także w warunkach chłodniczych magazynu. Inny gatunek P. verrucosum, występuje głównie w glebie gdzie przeżywa saprotroficznie na resztkach pożniwnych, a jego siedliskiem w pomieszczeniach zamkniętych może być powietrze, chropowate powierzchnie oraz kurz. Oznacza to, że w magazynach przechowalniczych resztki gleby na surowcach czy opakowaniach oraz unoszący się w powietrzu pył i kurz w trakcie sortowania i pakowania warzyw na liniach produkcyjnych może potęgować obecność tego grzyba. Grzyb może rozwijać się w temperaturze nieco powyżej 0°C, przy znikomej dostępności wody i jest często wykrywany na korzeniach marchwi w trakcie długoterminowego przechowywania korzeni (fot. 3).
Rhizopus i Mucor
Są powszechnymi patogenami ran wielu owoców i warzyw, które powodują szybko rozprzestrzeniającą się wodnisto-miękką zgniliznę. Często identyfikowane Rhizopus arrhizus oraz R. stolonifer są gatunkami ciepłolubnymi, izolowanymi z produktów spożywczych, a ich intensywny rozwój następuje przy dużej zawartości cukru, na roślinach osłabionych bądź uszkodzonych mechanicznie lub przez szkodniki. Rhizopus może wywołać całkowitą zgniliznę już po 3 dniach w temp. 15°C (fot. 4).
Autor: Dr Joanna Micek, Agro Smart Lab
