Spośród wszystkich fitofagów zagrażających uprawom warzyw, śmietki stanowią grupę szkodników corocznie stwarzających poważne zagrożenie na plantacjach, a powodowane przez nie szkody, przy niewłaściwie prowadzonej ochronie, w znacznym stopniu wpływają na jakość i wielkość uzyskiwanych później plonów. Są to niewielkie owady, barwy przeważnie oliwkowo – szarej, należące do rzędu muchówek. Stadium szkodliwym są beznożne, kremowe bądź żółtawe larwy, żerujące przeważnie w strefie korzeniowej powodując więdnięcie i zasychanie roślin.

 

Mała muchówka – duże zagrożenie

Dla grupy warzyw cebulowych największym zagrożeniem jest śmietka cebulanka. Szkodnik ten rozprzestrzeniony jest na terenie całego kraju i corocznie stwarza poważne zagrożenie dla upraw cebuli, porów, ale także czosnku, szalotki czy szczypiorku.

Dorosłe muchówki mają długość około 6-7 mm, są szare z ciałem pokrytym czarnymi szczecinkami. Jaja są białe podłużne, długości około 1 mm, a larwy białożółte, beznożne, długości do 7 mm. Osobniki dorosłe żywią się nektarem kwiatów. Larwy żerują na roślinach uprawianych i dziko rosnących z podrodziny czosnkowatych.

Objawy żerowania śmietki cebulanki (fot. R. Wrzodak)
Objawy żerowania larw śmietki cebulanki (fot. R. Wrzodak)

Śmietka cebulanka ma 2 pokolenia w ciągu roku. Zimuje w stadium bobówki w glebie, w miejscu żerowania larw. Pierwsze pokolenie występuje w maju i czerwcu stwarzając największe zagrożenie w okresie, kiedy rośliny uprawiane z siewu znajdują się w fazie 1–3 liści. Larwy przeważnie uszkadzają korzenie i wgryzają się do roślin niszcząc piętkę. Młode rośliny z żerującymi wewnątrz larwami więdną, a szczypior żółknie i zasycha. W przypadku cebuli uprawianej z rozsady i dymki larwy żerują u nasady szczypioru. Drugie pokolenie pojawia się od połowy lipca, uszkadzając cebulę w okresie łamania się szczypioru, a także żerując po zbiorze, w cebulach składowanych w przechowalniach. Może być też poważnym zagrożeniem dla wchodów coraz częściej uprawianej cebuli ozimej.

 

 

 

Przede wszystkim profilaktyka

Zgodnie z założeniami metody integrowanej, podstawę ochrony roślin powinny stanowić metody zapobiegawcze, niedopuszczające do nadmiernego namnożenia się szkodnika, oraz zapewniające jak najlepsze warunki wzrostu dla roślin, dlatego działania ochronne przeciwko śmietce powinny się rozpocząć jeszcze przed założeniem plantacji. Największy wpływ na ograniczenie występowania śmietki ma właściwie prowadzona agrotechnika. Podstawą będzie tu właściwie ułożony płodozmian. Najważniejsze jest zachowanie co najmniej 4-letniej przerwy w uprawie roślin z tej samej grupy (warzywa cebulowe) lub będących żywicielem tej samej grupy szkodników. W przypadku chorób i szkodników glebowych zaleca się nawet przerwę 6-letnią. Niewłaściwy dobór przedplonów, czy uprawianie danej rośliny po sobie na tym samym polu może doprowadzić do zjawiska kompensacji, czyli nadmiernego namnożenia się szkodnika i utrudnić skuteczne jego zwalczenie. Planując uprawę warto zwrócić też uwagę na lokalizację przyszłej uprawy. Niekorzystnym sąsiedztwem będą uprawy cebuli ozimej bądź porów zostawionych na zimowanie w polu. Miejsca takie będą wiosną źródłem nalotu śmietki na planową uprawę i mogą przyczynić się do znacznie silniejszego jej porażenia. Planując lokalizację uprawy należy unikać też stanowisk w bezpośrednim sąsiedztwie długo kwitnących upraw (wieloletnie motylkowe, plantacje nasienne) i niszczyć chwasty przed kwitnieniem. Kwitnące rośliny są źródłem nektaru, którym odżywiają się dorosłe śmietki.

baner_750x150

Zabiegi agrotechniczne

Równie ważną rolę w ograniczaniu liczebności śmietki odgrywają mechaniczne uprawki glebowe, jak orka zimowa lub uprawki wiosenne: kultywatorowanie, bronowanie itp. Poczwarki śmietki są wyrzucane na powierzchnię ziemi, gdzie giną od niskich temperatur bądź są zjadane przez ptaki lub inne drobne zwierzęta. Dodatkowo dobre przygotowanie gleby przed siewem przyczynia się do uzyskania szybkich i bardziej wyrównanych wschodów. Dzięki przyspieszeniu terminu siewu i wcześniejszym wschodom, w momencie pojawienia się śmietki na plantacji, rośliny osiągają fazę wzrostu, w której są mniej atrakcyjne dla szkodnika i w wyniku tego słabiej zasiedlane. Przyspieszanie siewów wiąże się z ryzykiem zniszczenia wschodów przez przymrozki, dlatego dobrze jest połączyć tą metodę z użyciem osłon kładzionych bezpośrednio na rośliny. Osłony przepuszczają dostateczną ilość światła, utrzymują ciepło i wilgotność na odpowiednim poziomie, chronią w okresach chłodu czy przed intensywnymi opadami deszczu, a przede wszystkim stanowią barierę mechaniczną, uniemożliwiającą dostęp śmietek do wschodzących roślin. Jako osłon używa się najczęściej agrowłókniny o różnej gęstości. Stosowane osłony tworzą barierę mechaniczną, uniemożliwiającą owadom dostanie się do rośliny. Bardzo ważne jest dokładne przyciśniecie brzegów, uniemożliwiające dostanie się szkodników pod osłonę, a także zwalczenie chwastów, które rosnąc w tak sprzyjających warunkach będą silniej konkurować z roślinami uprawianymi. Dodatkowo, rosnące chwasty mogą podnosić i dziurawić osłony, umożliwiając swobodny dostęp szkodnikom, co w tak sprzyjających warunkach może doprowadzić do szybkiego ich namnożenia i poważnie zagrozić uprawie.

W przypadku licznego wystąpienia śmietki w momencie kiedy osłony nie były stosowane, lub ze względu na wielkość roślin zostały już zdjęte, konieczne może być wykonanie zabiegów opryskiwania. Skuteczność zabiegów zależy od precyzyjnego wyznaczenia terminów ich wykonania. Wyznaczenie terminu najlepiej jest przeprowadzać na podstawie lokalnie prowadzonej sygnalizacji pojawienia się szkodnika. Wykonywanie zabiegów „na ślepo” jest nieskuteczne, ponieważ mogą minąć się one z okresem największego zagrożenia ze strony śmietki. Z tego powodu, przedwczesne lub opóźnione opryskiwanie nie będzie w pełni skuteczne.

 

Lustracje i zabiegi zwalczające

W przypadku śmietki cebulanki jedyną metodą wyznaczania terminu zabiegu jest wykonywanie, co kilka dni, lustracji pola w celu znalezienia jaj składanych przez śmietkę na glebie przy podstawie roślin. Podczas jednej lustracji należy wykonać obserwację roślin na 1 metrze bieżącym rzędu, w co najmniej 3 – 5 miejscach na polu. Progiem szkodliwości jest znalezienie 2 – 3 roślin z jajami śmietki na 1 mb rzędu. Jest to metoda żmudna i czasochłonna. Niestety, w chwili obecnej nie ma dostępnych innych metod ułatwiających prowadzenie lustracji jak np.: pułapki zapachowe do odławiania śmietki kapuścianej. Podobne pułapki do odłowu śmietki cebulanki są opracowywane w Instytucie Ogrodnictwa, ale są one dopiero w początkowej fazie testów.

Po przekroczeniu progu szkodliwości należy wykonać zabiegi opryskiwania, np. jednym z środków: Karate 2,5 WG, Karate Zeon 050 CS, LambdaCe 050 CS, Mospilan 20 SP, Stonkat 20 SP, Wojownik 050 CS. Do zabiegów należy używać wyłącznie aktualnie zarejestrowanych środków, których wykaz można znaleźć w Programach Ochrony Warzyw bądź na stronie Ministerstwa Rolnictwa: http://www.minrol.gov.pl/Informacje-branzowe/Wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin