Warzywa kapustne w polskiej kuchni niezmiennie cieszą się dużą popularnością, stąd też są jedną z najważniejszych grup warzyw uprawianych w kraju. Na polu znajdują się praktycznie przez cały sezon wegetacyjny, od marca aż do listopada, stąd też są atakowane przez najliczniejszą grupę szkodników.
Muchówki i chrząszcze
Początek lata to okres pojawienia się letniego pokolenia najgroźniejszego szkodnika warzyw kapustnych – śmietki kapuścianej. Gatunek ten występuje w Polsce powszechnie. W rejonach z rozpowszechnioną upraw warzyw kapustnych uszkodzenia przez niego spowodowane mogą sięgać nawet 100%. W ciągu roku rozwijają się przeważnie 3 pokolenia śmietki. Początek nalotu wiosennego pokolenia tych muchówek na plantacje i składanie jaj ma zwykle miejsce w drugiej połowie kwietnia, a masowy wylęg larw na przełomie kwietnia i maja. Od końca czerwca obserwuje się początek składania jaj przez pokolenie letnie, które trwa nieprzerwanie do jesieni. Larwy pokolenia jesiennego występują licznie od trzeciej dekady lipca do połowy września. Szkodnik zimuje w bobówce w ziemi. Samice składają jaja po kilka sztuk w sąsiedztwie szyjki korzeniowej. Białe, beznożne, długości około 7 mm larwy żerują na korzeniach i w dolnej części łodygi. Uszkodzone rośliny są pozbawione bocznych korzeni, a na korzeniu palowym widoczne są wżery w postaci płytkich korytarzy. Porażone rośliny więdną i zasychają. W uprawach kapusty pekińskiej, kalafiorów i brokułów przeznaczonych na późny zbiór larwy drążą także chodniki w podstawie głównych nerwów liści oraz w różach.
W ochronie plantacji warzyw kapustnych przed śmietką kapuścianą bardzo ważną rolę odgrywają zabieg agrotechniczne, zwłaszcza wykonanie głębokiej orki jesiennej po sprzęcie roślin, które ogranicza przeżywalność szkodnika na polu w okresie zimowym nawet o 50%. Można też stosować okrywanie roślin agrowłókniną. W przypadku stosowania ochrony chemicznej, metodą mniej szkodliwą dla środowiska naturalnego jest podlewanie rozsady przed jej posadzeniem w pole np.: Dursbanem Delta 200 CS. Rozsadniki można również opryskiwać insektycydem Karate Zeon 050 CS, Karate 2,5 WG czy Wojownikiem 050 CS. W przypadku ochrony odmian późniejszych przed drugim i trzecim pokoleniem śmietki, w przypadku przekroczenia progu szkodliwości, który wynosi 10 jaj stwierdzonych średnio na 10 roślinach (w 3 – 4 miejscach na polu podczas jednej lustracji) należy wykonać zabiegi opryskiwania. Terminy ich wykonania powinny być oparte na lokalnej sygnalizacji pojawu szkodnika. Do prowadzenia sygnalizacji warto polecić, opracowane w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach, pułapki zapachowe odławiające wyłącznie samice śmietki kapuścianej, nalatujące na rośliny celem złożenia jaj. Progiem zagrożenia jest odłowienie minimum 2 samic śmietki kapuścianej dziennie w okresie 2 kolejnych dni. Po przekroczeniu tego progu zabieg należy wykonać po 3 – 5 dniach i powtórzyć 2 lub 3-krotnie, w zależności od długotrwałości nalotu muchówek na plantację na poziomie przekraczającym próg zagrożenia.
Dużą grupę szkodników występujących w okresie wiosenno-letnim stanowią chrząszcze. Pchełki to czarno zabarwione, skaczące chrząszcze, długości do 3 mm. Na kapuście występuje kilka gatunków, z których najliczniejsze to: pchełka falistosmuga z falistym, żółtym pasem na pokrywach skrzydłowych; pchełka smużkowana, czarna, z metalicznym, zielonym połyskiem i żółtym, wygiętym pasem na pokrywach skrzydłowych oraz pchełka czarna. Zimują dorosłe owady pod resztkami roślin, w ściółce i glebie. Na wiosnę chrząszcze pojawiają się masowo wygryzają liczne otworki w liścieniach i liściach roślin. Największym zagrożeniem są na rozsadnikach oraz na najmłodszych roślinach. Pchełki uszkadzają liścienie oraz zewnętrzne liście dojrzewających główek wczesnych odmian kapusty, uprawianych także pod osłonami. Progiem zagrożenia są 2 – 4 pchełki zaobserwowane na 1 m2 uprawy. Ich liczebność na najmłodszych roślinach ograniczają preparaty chroniące przed śmietką kapuścianą, stosowane poprzez podlewanie rozsady. W przypadku wystąpienia tego szkodnika w okresie późniejszym i przekroczenia progu szkodliwości należy wykonać zabiegi opryskiwania.
W okresie osiągania przez kapustę dojrzałości konsumpcyjnej, rośliny mogą być uszkadzane przez chowacze. Ciemnoszary, długości do 5 mm chowacz czterozębny to chrząszcz wygryzający nieregularne dziury w blaszce liściowej. Samice składają jaja do nerwu głównego liścia lub na dolnej stronie ogonka liściowego. Beznożne, białe z brunatną główką larwy, żerują w głównym nerwie liścia, a później przechodzą do rdzenia łodygi, gdzie żerują gromadnie. Samice jaśniejszego chowacza brukwiaczka składają jaja w okolicy wierzchołka wzrostu. W tych miejscach powstają małe bielejące guzki. Białawe larwy po wylęgnięciu żerują w wierzchołkach wzrostu, pędach i ogonkach liściowych. W miejscach uszkodzenia, po odpadnięciu chorej tkanki pozostają jasnobrązowe blizny. Porażone rośliny nie zawiązują główek. Natomiast żerujące larwy chowacza galasówka uszkadzają szyjkę korzeniową powodując powstawanie narośli na korzeniach kapusty. Progiem zagrożenia dla kapusty jest obecność 2 – 4 chrząszczy na 25 kolejno zlustrowanych roślinach w okresie przed formowaniem się główek lub róż. Zaatakowane rośliny najlepiej jest usunąć z pola. Ważnymi zabiegami ograniczającymi liczebność tych szkodników jest właściwie prowadzona agrotechnika. Liczebność zimujących chrząszczy chowaczy będą ograniczały wszystkie uprawki glebowe prowadzone jesienią i wczesną wiosną. Planując uprawę warzyw kapustnych należy unikać miejsc gdzie w poprzednim roku były uprawiane gorczyca i rzepak, które są masowo porażane przez te szkodniki. Ważne jest niszczenie chwastów zwłaszcza z rodziny kapustowatych, na których będą żerować opisywane wcześniej chrząszcze. Dobre efekty przynosi również stosowanie okryw – włóknin lub markizet, które zabezpieczają rośliny w początkowej fazie wzrostu przed tymi szkodnikami. W okresie zawiązywania główek, po stwierdzeniu obecności chrząszczy należy wykonać 2-3 zabiegi opryskiwania w odstępach 7 – dniowych jednym z środków zarejestrowanych do ich zwalczania.
Groźne gąsienice
Motyle to kolejna bardzo ważna grupa szkodników warzyw kapustnych. Najwcześniej na uprawach można zaobserwować tantnisia krzyżowiaczka. Jest to niewielki, szarobrązowy motyl, o rozpiętości skrzydeł do 17 mm. Występuje gradacyjnie, powodując w ostatnich latach duże szkody na plantacjach warzyw kapustnych. W ciągu roku rozwijają się przeważnie trzy pokolenia, choć ich liczba zależy głównie od przebiegu temperatury. Małe, jasnozielone gąsienice tantnisia, z wyraźną segmentacją ciała i ciemną głową, wygryzają okienka w zewnętrznych liściach. Na jednej roślinie żeruje często od kilku do kilkudziesięciu gąsienic, a zaatakowane rośliny mogą być całkowicie zniszczone. Progiem zagrożenia jest zaobserwowanie, w okresie przed formowaniem się główek, 5–10 gąsienic na 50 kolejnych roślinach.
Na główkach kapusty mogą również żerować dużo większe gąsienice piętnówki kapustnicy. Motyle pierwszego pokolenia wylatują w maju i w czerwcu, a gąsienice żerują do połowy lipca. Lot drugiego pokolenia odbywa się w lipcu i sierpniu, a gąsienice żerują od września do października. Początkowo żerują one na powierzchni liści wygryzając duże, okrągłe otwory, pozostawiając brzegi i nerwy nienaruszone. Jest to najlepszy moment do przeprowadzenia zabiegów opryskiwania. Później gąsienice wgryzają się do główek lub róż i skuteczne ich zwalczenie jest niemożliwe. Dlatego w przypadku piętnówek szczególnie ważne jest stałe monitorowanie plantacji i określenie właściwego momentu do przeprowadzenia opryskiwania. Progiem zagrożenia jest stwierdzenie 4 – 5 gąsienic na 50 kolejnych roślinach lub odłowienie pierwszych motyli w pułapkę feromonową.
Latem do grona szkodników kapusty dołączają kolejne dwa gatunki motyli, najczęściej kojarzone z tą grupą warzyw. Są to bielinki: kapustnik i rzepnik. W ostatnich latach znacznie częściej i liczniej występuje bielinek rzepnik, który jest odpowiedzialny za większość uszkodzeń na roślinach kapusty. W obu przypadkach zimują poczwarki, z których w maju wylatuje pierwsze pokolenie motyli. Samice składają jaja na rzepaku, rzepiku i innych roślinach z rodziny kapustowatych. W lipcu – sierpniu rozwija się drugie, liczniejsze pokolenie motyli, którego gąsienice żerują na późnych odmianach warzyw kapustnych. Gąsienice kapustnika są niebieskozielone, z czarnymi i żółtymi paskami. Najczęściej żerują gromadnie doprowadzając do powstawania gołożerów. Zielone, aksamitne gąsienice rzepnika żerują pojedynczo, wyjadając w liściach początkowo niewielkie, jednak z czasem coraz większe otwory. Często wgryzają się w główki kapusty lub róże kalafiorów czy brokułów stąd też znacznie trudniej jest zaobserwować początek ich żerowania.
Zwalczanie powinno być przeprowadzone bezpośrednio po zauważeniu pierwszych żerujących gąsienic oraz obecności licznych latających motyli i złożonych jaj. Obecnie zarejestrowanych jest wiele środków należących do różnych grup chemicznych, więc nie ma większego problemu z doborem odpowiedniego środka ochrony. Są to jednak insektycydy totalne – niszczące również owady pożyteczne, dlatego w pierwszej kolejności należy wybierać selektywne środki bakteryjne, zwalczające tylko gąsienice motyli. Obecnie zarejestrowane są dwa takie środki: Dipel WG i SpinTor 240 SC, dopuszczone do stosowania również w uprawach ekologicznych.
fot. R. Wrzodak
